Vonken en schokken

Teylers Museum bezit een bijzondere collectie natuurkundige instrumenten, die grotendeels in de 18de eeuw werd aangeschaft. Voor het merendeel zijn het demonstratietoesstellen waarmee het publiek de wonderen van de natuurkunde werd bijgebracht. Het topstuk is zonder twijfel de grootste elektriseermachine van de wereld, waarmee elektrische ladingen konden worden opgebouwd om op te slaan in Leidse flessen of met een knetterende vonk over te laten springen. De machine wed ontworpen door Martinus van Marum, de eerste directeur van het museum, om het fenomen statische elektriciteit te bestuderen. Op Tweede Kerstdag 1784 werden in Teylers Museum voor een groep Haarlemse notabelen de eerste proeven met deze machine gedaan. Op verhalende en toegankelijke wijze gaat Bruno van Wayenburg in op elektriseermachines, hun doel en hun werking. In de 18de eeuw ze ingezet voor proeven ter lering en vermaak, bij onderzoek naar de aard van elektriciteit en naar toepassingen, zoals de bliksemafleider die Van Marum verder ontwikkelde. Ook recentere toepassingen van statische elektriciteit en ontladingen komen aan bod, zoals spectaculaire ontladingseffecten in danceclubs of onderzoek naar de voortplanting van vonken, supercondensatoren voor zuinige auto's, en het nog altijd slecht begrepen fenomeeen bliksem. Voor de ondernemende lezer zijn instructies voor de bouw van een eigen, kleinere elektriseer-machine inbegrepen. Voor iedereen die geïnteresseerd is in de geschiedenis van de wetenschap, in natuurkunde, de ontdekking van de elektriciteit en proefjes.