Spinoza

Het werk van Baruch de Spinoza (1632-1677), de grootste filosoof van de Lage Landen, is nog immer actueel. Met zijn religiekritiek en rationalisme heeft hij mede de basis gelegd voor ons moderne wereldbeeld. Door de synagoge uitgestoten, gevormd door de baanbrekende lessen van de ex-jezuïet Franciscus van den Enden, overwint Spinoza het cartesianisme door zijn revolutionaire these van de Ene Substantie, waarin God en de natuur in elkaar opgaan. Even revolutionair in het Kanaän der calvinisten is zijn visie op de bijbel. In staatkundig opzicht de woordvoerder van zijn beschermers, de liberale regenten, ontwerpt hij aan het eind van zijn leven het model voor een radicale democatie. Spinoza's Ethica, ten slotte, gaat als een `wellevenkunst' de tradities van het Nederlandse humanisme ver te boven door de weg te wijzen naar een vrije, zelfbewuste menselijkheid. In beeldende, heldere volzinnen, die een soevereine greep op zijn onderwerp verraden, geeft Theun de Vries een indringend beeld van het leven en werk van de filosoof wiens lotgevallen onlosmakelijk zijn verbonden met de wederwaardigheden van de jonge republiek der Nederlanden. Zijn klassieker, waarvan de eerste editie verscheen in 1972, is nog altijd onovertroffen, zoals maar weer eens bleek toen er in 2001 twee nieuwe biografieën op de markt kwamen. Gert J. Peelen vergeleek ze met elkaar en besloot zijn recensie in de Volkskrant aldus: 'Er is vooralsnog onvoldoende reden De Vries even handzame als voortreffelijke Spinoza-biografie uit 1991 naar de zolder verbannen.'