Het principe verantwoordelijkheid

Hans Jonas (1903-1993) vlucht als kind van Joodse ouders in 1933 uit Duitsland. Nadat hij tussen 1940 en 1948 mee heeft gevochten op allerlei slagvelden in Europa en het Midden-Oosten, komt hij in 1955 in New York terecht waar hij zal blijven tot aan zijn dood. Na een baanbrekende studie over het gnosticisme in 1934 wordt het stil rond Jonas. Het besluit van zijn leermeester Martin Heidegger om lid te worden van de NSDAP zorgt er voor dat hij de academische filosofie een lange tijd vaarwel zegt. Pas 45 jaar later, in 1979, zal hij ruime bekendheid verwerven met zijn milieufilosofisch hoofdwerk Das Prinzip Verantwortung (Versuch einer Ethik für die technologische Zivilisation). Hierin formuleert Jonas, met het oog op de ecologische, biologische en technologische gevaren van de moderne tijd, een ethiek van verantwoordelijkheid en spoort hij ertoe aan slechts te handelen na te hebben nagedacht over de gevolgen van de huidige praktijken voor de verre toekomst. Jonas roept om een ethisch réveil. De mensheid heeft door technologie ongekende vermogens en dit vereist volgens Jonas een nieuw soort verantwoordelijkheid. Het gaat om een verantwoordelijkheid die niet alleen globaal is, maar ook op de toekomst is georiënteerd, geen dank verwacht, en constant een rol speelt in het bestaan van ons allen. Om een ethiek van verantwoordelijkheid wijsgerig te onderbouwen, onderzoekt Jonas eerst de onderliggende principes die het handelen aansturen. Hij schuwt daarbij niet tegen gevestigde meningen in te gaan.In Het principe verantwoordelijkheid herformuleert hij uiteindelijk de categorische imperatief van Immanuel Kant: “Handel zo dat de gevolgen van je handeling niet in strijd zijn met de duurzaamheid van echt menselijk leven op aarde.”Dat dit werk nog niets aan actualiteit heeft ingeboet – integendeel zelfs – blijkt bijvoorbeeld uit de ramp in Japan waar het paradepaardje van de technologische vooruitgang, de kernenergie, toch ineens een paard van Troje blijkt te zijn.