Fernando Pessoa: Het Ik Als Vreemde

August Willemsen, vertaler en kenner par excellence van het werk van Fernando Pessoa, biedt in dit essay een verhelderende kijk op het leven en werk van de man die 'nog steeds Portugals enige en gehele bijdrage tot de grote Europese literatuur van de twintigste eeuw' is. Het is overigens een werk van velen, want behalve onder zijn eigen naam schreef Pessoa onder de naam of - liever - in de persoon van Alberto Caeiro, Ricardo Reis, Álvaro de Campos,Bernando Soares, de baron van Teive en vele anderen. Hij noemde die auteursnamen geen pseudoniemen: een andere naam voor het eigen ik. Nee, hij noemde ze heteroniemen: een eigen naam voor een ander ik. Een essentieel verschil, en Willemsen toont in zijn boek overtuigend aan waarom dat essentieel is. De extreme vorm waarin Pessoa zijn heteronymie heeft doorgevoerd blijft intrigeren en roept nog steeds vragen op als: wie zijn de heteroniemen? Waarvoor staan ze? Was de reden voor hun ontstaan van culturele, biografische, artistieke of psychische aard? Willemsen behandelt die vragen uitvoerig, na eerst een korte levensschets van Pessoa te hebben geschilderd. Zijn beschouwing mondt uit in de vaststelling dat het heteroniemenproject voor Pessoa zelf in zekere zin tot mislukken gedoemd was. Maar dit echec is betrekkelijk: 'Het is mogelijk dat de buitengewone literaire en menselijke waarde van dat werk juist ligt in die mislukte verlossing, als uitdrukking van een levensgevoel dat gedefinieerd kan worden als een besef van de onmogelijkheid het leven te leven.' August Willemsen (1936) staat in zijn eentje garant voor een flink deel van alles wat er aan vertalingen uit de Portugese en Braziliaanse literatuur in het Nederlands verkrijgbaar is. Voor zijn gehele vertaaloeuvre ontving hij in 1983 de Martinus Nijhoffprijs. Sindsdien maakte hij ook als schrijver naam met autobiografisch proza (Braziliaanse brieven, De val en Vrienden, vreemden, vrouwen) en essays en beschouwingen (De taal als bril, Het hoge woord, De goddelijke kanarie).