De strijd voor harmonie

Op 4 april 1896 ging in Twente de textielarbeidersbond Unitas van start. In Unitas zochten arbeidersverenigingen van verschillende geaardheid een federatieve vorm van samenwerking. Wat bracht deze uiteenlopende organisaties bij elkaar? Arbeiders hadden zich altijd georganiseerd, maar in de harde strijd om het bestaan in het laatste kwart van de negentiende eeuw waren zij zich ervan bewust geworden dat kleine lokale belangenverenigingen niet meer voldeden. Om een vuist te kunnen maken waren grote organisaties nodig. Unitas was het begin van de moderne vakbeweging, de basis van de huidige Industrie- en Voedingsbond CNV. In dit proces speelden zowel bij de protestanten als bij de katholieken geestelijken een belangrijke rol, want er was meer dan alleen een uitbuiting van de arbeidende klasse. In de door het liberalisme overheerste negentiende-eeuwse samenleving leek geen plaats van belang weggelegd voor religie. Zowel de protestanten als de katholieken voelden zich achtergesteld en bonden de strijd aan voor een gelijkwaardige plaats in de samenleving. De bewustwording die hiermee gepaard ging, bereikte ook de arbeiders die zich in bestaande arbeidersverenigingen niet meer thuis voelden. Toen het beginsel voor hen in het gedrang kwam, werd de scheiding een feit. Op dit punt, waar de religieuze en de maatschappelijke achterstelling elkaar ontmoetten, ontstond de christelijke arbeidersbeweging. De geschiedenis van de christelijke vakbonden is dan ook het verhaal van de strijd voor een tweevoudige emancipatie. Beide aspecten zouden in de eeuw die volgde onlosmakelijk met elkaar verbonden blijven.