De Lange Schaduw Van Nederlands-Indië

We schrijven het jaar 1917. Tijdens de Algemene Mobilisatie is Laurentius Waltherus Klerkx (1894) gelegerd in het noorden van Nederland. Hij kan kiezen: of in het leger blijven of als onderwijzer tekenen voor Nederlands-Indië. De keus is snel gemaakt. Op 8 december 1917 komt hij met zijn hoogzwangere vrouw in Batavia aan. Daar begint een tijdperk dat een grote invloed zal hebben op hun eigen leven en dat van hun nageslacht.


Toen Thera de Jonge een jaar of tien was, ging ze regelmatig bij haar grootvader op bezoek: “Hij woonde alleen in een groot huis in Nijmegen. Mijn oma had hem verlaten, hij deed zo vreemd toen hij uit het Jappenkamp terugkwam. Overal hingen en stonden Indische objecten, zijn meubelen waren koloniaal.” Als hij in 1983 sterft, erft zij een kaartenalbum: “Antieke ansichtkaarten uit vele hoeken van de wereld. Ze zijn te mooi om ze niet met anderen te delen...”

Het kaartenalbum is voor Thera aanleiding om in de familiegeschiedenis te duiken. De eerste periode van zijn verblijf in Nederlands-Indië kan ze reconstrueren op basis van documenten, foto’s en persoonlijke notities van andere familieleden. Haar moeder weet zich nog veel te herinneren van de tijd in Probolinggo, Poerwokerto, Blitar, Makassar en Soerabaia. Hoe ze lange wandelingen maakten tijdens de oostmoesson, de kali overstaken en klappermelk dronken in een desa. En hoe ze ´s avonds met baboe Mi en djongos Karto op het trapje van de veranda zat, kijkend naar de vuurvliegjes en luisterend naar de tongtong (trommels). Dat zij en haar zusje enthousiast dansten op het strijdlied van Soekarno, zich van geen politieke lading bewust. Maar ook van later: de lange zeereis terug op het kinderdek. Hoe jagers het schip escorteerden door de Straat van Gibraltar. De heimwee en onwennigheid in Nederland. Het bombardement van de binnenstad en de Granatenwinter in Nijmegen.

In 1936 wordt Lau Klerkx hoofd van de Onderwijsdienst, meteen onder de gouverneur van Oost-Java. Hij ontwikkelt vanuit deze positie een goed werkende methode om volwassen analfabeten te leren lezen en schrijven. Hij leidt hiervoor onderwijzers op en daarnaast richt hij bibliotheken en scholen op. In 1938, kort voor zijn pensioen, stuurt Lau Klerkx zijn gezin vast vooruit naar Nederland. Een jaar later komt hij met verlof naar Nederland, maar op dringend verzoek van de gouverneur keert hij in februari 1940 terug naar Nederlands-Indië. Hij belooft voor de zilveren bruiloft in 1942 terug te zijn. Het zal anders lopen…


‘De lange schaduw van Nederlands-Indië’ is meer dan een kroniek van de familie Klerkx. Thera de Jonge weet met feiten en herinneringen een voor velen herkenbaar beeld te schetsen van een roerige periode uit de vorige eeuw. De meer dan tweehonderd oude ansichtkaarten van voornamelijk Nederlands-Indië en de landen die de Indië-gangers onderweg aandeden, zullen bij lotgenoten vele herinneringen oproepen. Anderen krijgen een ruim geïllustreerde inkijk in de vaderlandse en wereldgeschiedenis en hoe die ook op de lange termijn een onontkoombare weerslag op een familie en haar individuele leden heeft.