Het recht van de toekomst

We lopen tegen grenzen aan die er ons toe dwingen de toekomstdimensie bewuster in ons denken te integreren. Ethiek, het denken over goed en kwaad, dient even ver te reiken als de ecologische schokgolf die door ons handelen wordt veroorzaakt. Al wordt er nog veel te weinig naar gehandeld, het is een algemeen gedeelde overtuiging dat het een groot onrecht zou zijn om aan toekomstige mensen een leeggeplunderde planeet na te laten. In dit boek wordt gepoogd, aan deze intu e als inspirerend beginsel voor een rechtvaardige samenleving nader vorm te geven.
Aan de orde is dus een ethische reflectie die toekomstige, nog niet geboren mensen binnen de kring van moraal en rechtsorde betrekt. Aan zo'n toekomstethiek - de term is van Hans Jonas, wiens Das Prinzip Verantwortung in dit boek als leidraad fungeert - worden eerst enkele algemene beschouwingen gewijd. Trachten we de inhoud van die ethiek nader te bepalen, dan staat gerechtigheid als beginsel centraal. Toekomstige generaties delen met ons, de nu levenden, een natuurlijke omgeving waarvan de hulpbronnen eindig zijn. Grootschalig milieubederf tast hun levenskansen aan. Ook in de tijdsdimensie heeft dus de strijd voor rechtvaardige verhoudingen een taak. Daar ligt dan een tijdeloos perspectief aan ten grondslag: het tijdsverschil tussen 'nu' en 'straks' achten wij uit moreel oogpunt irrelevant. Maar tegelijk staan we in het heden, in de tijd, en kost het ons moeite om betrokkenheid met het welzijn van nog niet geboren en dus anonieme individuen op te brengen. Met dit meer subjectieve maar uit praktisch oogpunt zeer relevante aspect dient een re toekomstethiek zich ook te bemoeien. Er is in ruimte tijd zoiets als morele afstand. Kan toekomstethiek zich hiertegen op een belang beroepen dat wij er allen in hebben om in een open tijdshorizon voor samenleving en cultuur te kunnen vertrouwen?
Hendrik Visser 't Hooft (1930) is emeritus-hoogleraar rechtsfilosofie aan de Universiteit Utrecht. Hij is auteur van verschillende publicaties op rechtstheoretisch en algemeen filosofisch gebied, waaronder een studie over John Rawls en rechtvaardigheid jegens toekomstige generaties, Justice to future generations and the environment (1999). Van zijn meer recente artikelen over de duurzaamheidsthematiek noemen wij Hans Jonas en onze verantwoordelijkheid voor de toekomst in het tijdschrift Filosofie (2002).