Bergson

De vermaarde Pools-Engelse filosoof Leszek Kolakowski schreef een prachtig, inleidend boek over zijn al even beroemde voorganger, de Franse denker en Nobelprijswinnaar Henri Bergson (1859-1941). Bergson is vooral bekend geworden door zijn in vele talen verschenen L' lution cr rice (de scheppende evolutie), dat de grondslag legde voor het zgn. Vitalisme, een levensfilosofie die niet alleen van grote invloed is geweest op de wijsbegeerte in de twintigste eeuw, maar ook buitengewoon populair was bij literaire auteurs, onder wie Marcel Proust, Thomas Mann, James Joyce en Paul Val . Ook nu nog zijn er vele denkers en schrijvers die in het oeuvre van Bergson een belangrijke bron van inspiratie vinden. Kolakowski laat onder meer zien hoe Henri Bergson de evolutietheorie van Darwin trachtte te verzoenen met zijn eigen idee omtrent het wezen van het universum. Volgens Bergson kan tijd op twee verschillende manieren worden opgevat:als een abstract meetinstrument voor praktische doeleinden, of als dur de 'werkelijke' tijd zoals we die ervaren. Hij betoogde ook dat alle dingen worden aangedreven door een zgn. n vital, een levensdrang, en dat het leven van het universum voortdurend scheppend is en onvoorspelbaar. Op basis van deze idee construeerde hij een denksyesteem, dat ook tal van andere inzichten omvat, zoals zijn visie op materie, geheugen, bewustzijn, beweging, religieuze moraal en het wezen van de lach. Bergsons dynamische visie op het universum, die opkwam toen het westerse intellectuele leven in een tijd van crisis verkeerde, was symptomatisch voor de strijd tussen een rigide wetenshappelijk determinisme en de christelijke traditie met haar geloof in een goddelijke schepping. Leszek Kolakowski (1927) was van 1958 tot 1969 hoogleraar aan de universiteit van Warschau en was vanaf 1970 tot aan zijn emeritaat in 1995 verbonden aan All Souls College in Oxford. In het Nederlands verscheen van hem o.m. Over de sterfelijkheid van de rede (1969), Geschiedenis van het marxisme (3dln., 1980/81), Religie: Stel: 'Er is geen God' (1987), Horror metaphysicus (1989) en Over het alledaagse leven (2000).