Omtrent de opvoering / Studies op het gebied van de cultuur in de Nederlanden / 3

Het theater uitdagen. Dat was de inzet van het oeuvre van de Duitse auteur Heiner Müller (1929-1995). Toneelteksten moesten zo geschreven zijn dat ze theatermakers verleiden hun beroep te herdenken en de grenzen ervan te verleggen. Met dit weerbarstig programma prikkelde hij in elk geval een hele generatie Vlaamse theatermakers, die in hem een bondgenoot vond in de zoektocht naar een nieuwe theatertaal. Hij gaf dramatisch voedsel aan de verbeelding van acteurs, regisseurs, vormgevers en choreografen: de lijst van Nederlandstalige producties van het werk van Heiner Müller is vrij uitgebreid en vooral ruim ingebed in een brede generatie theatermakers: Sam Bogaerts, Jan Decorte, Anne Teresa De Keersmaeker, Ivo Van Hove, Jan Ritsema zijn enkelen van de velen die zich aan Müller hebben gewaagd. Vooral na de dubbelproductie Mauser/Hamletmachine in 1981 door Jan Decorte heerste er een boom van Müllerensceneringen in Vlaanderen (én Nederland): Heiner Müller bleek de enige auteur die gelijke tred hield met de verzuchtingen van theatermakers die laboreerden aan een eigen toneelalfabet. Maar ook voordien was er al aandacht voor het werk van deze auteur: in 1978 bracht de toneelgroep Mannen van den Dam (een afsplitsing van de Internationale Nieuwe Scène) het leerstuk Traktor en in 1969 was Arca er als de kippen bij om Philoktet in het Nederlands te creëren, meteen de eerste keer dat Müller buiten Duitsland werd gespeeld. Deze tekst maakte zelfs carrière, want hij werd een jaar later ook door het Mechels Miniatuur Theater op de affiche genomen.
Dit boek volgt een stukje van het traject van Heiner Müller in Vlaanderen. Maar het staat eerst uitgebreid stil bij de vraag om welke Heiner Müller het hier gaat. Hoe de betekenis van opvoeringen achterhalen die op erg verscheiden tijdstippen in de ontwikkeling van het theater in Vlaanderen zijn gemaakt? De opzet van het boek is daarom theoretisch: er wordt een model van opvoeringsanalyse ontwikkeld waarin de notie 'context' centraal staat : via de context trachten we in te dringen in de werking van een voorstelling. Daarna volgt een rally van vijf ensceneringen die verscheidene momenten uit de recente Vlaamse theatergeschiedenis uitlichten: het kamertheater, het politiek toneel en het postmodern theater. Het zijn drie cruciale periodes uit de na-oorlogse Vlaamse theatergeschiedenis, die uit Heiner Müller telkens een heel ander geluid weten te persen.