De wijsheid van de roman

Schrijvers en dichters zijn onderzoekers van de menselijke natuur en cultuur. De Griekse tragedies en de stukken van Shakespeare werpen de vraag op wat het betekent mens te zijn en verkennen de diepste angsten en verlangens van de menselijke ziel. Don Quichot verbeeldt het menselijke streven, dat altijd vergeefs is, maar daarom nog niet minder heldhaftig. Marcel Proust onderzoekt in Op Zoek naar de Verloren Tijd de mogelijkheid en het wezen van menselijke relaties in het algemeen en de liefde in het bijzonder. Tolstoj stelt in zijn grote romans Oorlog en Vrede en Anna Karenina de misschien oudste filosofische vraag: hoe moet je leven? Andere schrijvers richten zich vooral op de relatie tussen mens en samenleving of op de cultuur als geheel. Dostojevski bekritiseert in al zijn late werk het moderne materialistische en atheïstische mens- en wereldbeeld en werpt zich op als hartstochtelijk verdediger van zowel de religie als het geloof in de menselijke vrije wil. Het gedicht The Waste Land van T.S. Eliot, de novelle Heart of Darkness van Joseph Conrad en romans als De Man zonder Eigenschappen van Robert Musil, De Slaapwandelaars van Hermann Broch en De Toverberg en Dokter Faustus van Thomas Mann behoren tot de interessantste en indringendste analyses van onze Europese cultuur.
In al deze voorbeelden gaat het om literatuur als filosofie, om literaire verkenningen van antropologische en cultuurfilosofische onderwerpen en motieven. De literatuur leert ons het een en ander over mens en cultuur, op een heel andere wijze dan de filosofie of de wetenschappen dat doen.
"De maaltijd die de romanschrijver opdient, is de menselijke conditie", stelt Milan Kundera. In dit boek wordt een maaltijd van zeven gangen opgediend, waarin de menselijke en culturele conditie onderzocht worden aan de hand van het oeuvre van een aantal belangrijke auteurs die zich niet alleen als romanschrijver, maar ook als cultuurfilosoof manifesteren.

Dr. Jeroen Vanheste is docent filosofie aan de Open Universiteit. Hij houdt zich met name bezig met de filosofie van mens en cultuur en met de raakvlakken tussen literatuur en filosofie. Eerder verscheen van zijn hand bij Uitgeverij Damon Humanisme en het Avondland, De Europese humanistische traditie.