Verlangen naar eenheid

Is mystiek ondefinieerbaar? Ja en nee. Hoe divers mystiek ook is, men kan er de fundamentele structuur en transformatiemechanismen van achterhalen. Het is heel simpel: het volstaat te kijken naar de basisstructuur van mystiek, die uitgaat van een opdeling van ruimte, tijd en mensbeeld in drie delen (of lagen) en het parcours naar eenheid in drie à vier fasen indeelt. Door de verschillende mogelijke opties en spanningen die ontstaan naarmate die structuren verder ingevuld worden, krijgt men uiteenlopende vormen van mystiek. Zodra dit duidelijk wordt, ziet men in dat de westerse mystiek, door de eeuwen heen, steeds dezelfde blijft, ondanks de vele veranderingen die ze ondergaat. En dit verklaart ook waarom men mystiek aantreft zowel binnen religie als in niet-religieuze paradigma's (wetenschap, kunst, politiek, economie etc.). Het gaat tenslotte om 'opties' en 'optiesystemen', waar ze zich ook bevinden, en hoe ze ook heten. De auteur gaat stap voor stap te werk om die basisstructuur en de verschillende 'opties' die daaruit kunnen ontstaan toe te lichten. Hij belicht de scharniermomenten uit de geschiedenis van de westerse mystiek (de eerste eeuwen van de jaartelling, de tijd van de reformatie). Hij gaat uitgebreid in op de westerse esoterische traditie, de transpersoonlijke psychologie, het adualisme, het nondualisme, de zogenaamde 'New Age', de syncretistische tendensen. Hij biedt een leidraad aan om in het labyrint van de vele verschijningsvormen van de westerse mystiek haar basisstructuur te pakken te krijgen. Er is één iets dat de westerse mystiek typeert: haar onveranderlijke veranderlijkheid, haar vermogen om eindeloos en creatief te variëren op steeds dezelfde basisstructuren. Een vernieuwende visie op mystiek die velen zal helpen om mystiek te (her)kennen en te plaatsen, juist in een tijd waarin mystiek gekenmerkt wordt door haar toenemende ondefinieerbaarheid. Inhoud 5 Woord vooraf 9 Hoofdstuk 1. De basisstructuur. Tijd, ruimte en mensbeeld 13 De basisvraag 13 Basisopties inzake tijd 14 Westerse visie op tijd 15 Basisopties inzake ruimte 21 Een ingewikkelde (christelijke) ruimte 23 Structuur: aanvaarden, verwerpen of verfijnen 28 Basisopties inzake God, natuur, kosmos 31 Zonder grenzen 39 Basisopties inzake het mensbeeld 44 Spanningen in het mensbeeld 53 Aftopping en hertopping 56 Onder- of overbeklemtoning 62 Toepassing van over- en onderbeklemtoning op het mensbeeld in het westen 63 Steeds hetzelfde liedje 72 Adualisme: vervaging en inschuiving 73 Nondualisme: alles is er (niet) 76 Hoofdstuk 2. Religie en mystiek 84 Het verborgen computerprogramma 84 Religie en mystiek 88 'Religieuze' paradigma's 95 Religie van de eerste en tweede soort 102 Maar wat is nu mystiek? 105 Een voorlopige definitie van mystiek 109 De vergeefsheid van een definitie 113 Mystiek als zucht naar eenheid 119 Het 'lege' schema van de mystiek. De drie cirkels 121 De vier stappen 122 De spanningen 127 Hoofdstuk 3. De 'wie'-, 'wat'-, 'hoe'-vragen 129 De 'wie'-vraag 130 De 'hoe'-vraag 138 De drie 'wat'-vragen 151 Het 'wat' 1: genade en vrije wil 153 Het 'wat' 2: activiteit – passiviteit en quiëtisme 165 Het 'wat' 3: activiteit – passiviteit en beeldhebbende/ beeldloze mystiek 174 Het 'wat' 4: activiteit – passiviteit, 'mentaal gebed', het begin van de begripsverwarring 178 Het 'wat' 5: de verwijten aan het adres van het quiëtisme 185 Het 'wat' 6: vertrouwen en de omkering van de volgorde 196 Het 'wat' 7: continuïteit tussen vroeger en nu 204 Het 'wat' 8: genadesoorten en charisma's (1) 212 Het 'wat' 9: genadesoorten en charisma's (2) 234 Het 'wat' 10: subject en object 251 Ter afronding 266 Hoofdstuk 4. De basiswegen 268 De devotionele weg 268 De weg van de ontlediging 279 De magische weg 1. Ontstaan en transformaties 288 De magische weg 2. De 'mystieke' kenmerken 302 De magische weg 3. De 'middelen' 304 De magische weg 4. Analogie- en correspondentieleer 308 De magische weg 5. Met of zonder onderscheid 313 De magische weg 6. De wijzen 318 De kunst van het verwijten 322 Hoofdstuk 5. De omvormingsmechanismen 332 Vermengingen 332 'Extreme' en 'gematigde' vormen 350 Syntheses 357 De impact van controversen 360 Begripsverschuivingen 365 'Geleerdheid' versus 'ervaring' 376 Expliciete en impliciete modellen 383 Misvattingen 406 Methodisering en theoretisering 411 Verfijningen, sofisticaties 417 Onbekendheid 422 Contextualisering 426 Eb en vloed 430 Mea culpa 434 Hoofdstuk 6. De paradigma's 437 Er ontbreekt meer dan er is 440 De paradigma's 446 De drie paradigma's: het eerste paradigma 449 Tweede paradigma 463 Derde paradigma 478 Opkomst van nieuwe paradigma's 479 De basiswegen blijven of lossen op 482 Verwantschappen tussen systemen binnen het derde paradigma 484 Het globale kader: het 'spel der eeuwen' 488 De drie redenen 498 Mystiek voor allen 500 De esoterische traditie 518 De openbarings- en extatische mystiek 537 De omgekeerde volgorde 540 Envoi 546 Namen- en begrippenlijst 549 Literatuurlijst 591