Tot het bittere einde 2 dln in cass

Van de half miljoen joden die in 1933 in Duitsland woonden zochten in de jaren erna zo'n driehonderdduizend hun toevlucht in het buitenland. Ongeveer tweehonderdduizend joden bleven achter, van wie het grootste deel werd uitgeroeid. Een van de overlevenden was de romanist Victor Klemperer. Hij woonde in Dresden en leed hier onder de twaalf jaar durende nazi-terreur. Mirabile dictu overleefde hij de gruwelen, ook die van het verwoestende bombardement in februari 1945. Hij hield zich staande door het bijhouden van zijn dagboek, zijn 'balanceerstok', zoals hij later zelf zou zeggen. Hij wilde niet zozeer melding maken van alle schandelijke en krankzinnige daden van de nazi's, die uitvoerig in vele historische werken zijn beschreven. Veeleer móést hij het leven tussen de regels van zijn tijd vastleggen. Miniutieus noteert hij hoe de joden in hun alledaagse bestaan werden bedreigd, hoe wanhoop dag en nacht hun deel was. Het bijzondere van het dagboek is de stijl waarin het geschreven is: helder en indringend schetst Klemperer een beeld van zichzelf en zijn directe omgeving, met een koel oog voor de kleinste maar veelzeggendste details. Het is niet voor niets dat het weekblad Die Zeit Klemperers dagboek, naast dat van Anne Frank, het belangrijkste persoonlijke geschrift uit de oorlog noemde. Vreemd genoeg is het dagboek van Klemperer pas in 1995 voor het eerst gepubliceerd. Inmiddels wordt het beschouwd als een hoogst belangrijke getuigenis van iemand die een van de gruwelijkste perioden in de geschiedenis van de mensheid aan den lijve heeft ervaren - en met pijnlijke precisie beschreven.