Sofist ; staatsman

Bij wijze van inleiding tot dit deel van Platoons verzameld werk wordt u hierbij een artikel van Betty A. Sichel aangeboden, dat eerder verscheen tn Paideía, Special Plato Issue, Fifth Annual Issue, MCMLXXVI, IS SOKRATES EEN SOFIST? In de recente stortvloed van studies over Platoon is er slechts beperkte aandacht besteed aan een belangrijk dilemma dat voortkomt uit Sokrates’ kritiek op sofistische technieken en redeneringen. Want al bekritiseert hij de sofistick, dan nog is de vraag of hij niet precies dezeltde technieken en redeneringen toepast. Ís Sokrates zelf soms ook een sofist? In mijn behandeling van deze vraag richt ik me allereerst op Sokrates’ kritiek op sofistische technieken en redeneringen, en vervolgens komt de vraag aan de orde of Sokrates zelf ook sofistische technieken en redeneringen toepast. !) In de Sokratische dialogen worden bepaalde technieken en redeneringen bekritiseerd en als sofistisch bestempeld.?) Bepaalde figuren die bekend staan als sofisten hebben wellicht de beknuseerde technieken en redeneringen toegepast, maar om deze groep mensen is het me niet begonnen. Het gaat om de technieken en redeneringen zelf. Ook zal ik niet ingaan op de geldigheid van Sokrates’ kritiek, maar alleen op de inhoud ervan”) (1) Sokrates’ kritiek op sofistische technieken en redeneringen Hoewel Sokrates’ kritiek op de sofistiek heel gevarieerd lijke, geloof ik dat ze kan worden teruggebracht tot drie punten: a) kriciek op vleierij en op het bespelen van gevoelens om mensen te overtuigen, b) kruek betreffende problemen in de logische opeenvolging van stappen in een redenering, en c) kritiek op het gebruik van bepaalde soorten rede nermngen, zoals het redeneren om het redeneren. In Sokrates’ ogen zijn deze drie kenmerken tesamen typerend voor de sofistick. a) Vleierij en bespelen wan gevoelens De centrale plaats die de Apologie in het Sokratische denken inneemt valt niet te onderschatten. Het gaat om meer dan alleen het verslag van het proces waarin over Sokrates’ leven wordt beslist; de Apologzie rechtvaardigt de gehele roeping van Sokrates en de kwaliteit van het leven van een mens die leeft als mens.*) In zijn verdedigingsrede mijdt Sokrates de stijl van de redenaar die op school goed zijn best heeft gedaan en die gebruik maakt van ‘gekunstelde’ en ‘bloemrijke taal’ ofwel ‘verfijnde woorden en zinnen’ (Apologie 17c). Sokrates is niet van plan om met inconsequente redeneringen te komen of datgene op te geven waarin hij gelooft, zelfs niet als hij door inconsequent te zijn en zijn overtuiging op te geven de jury zou kunnen vermurwen.°) Al is een doodvonnis het gevolg, Sokrates weigert te komen met ‘smeekbeden aan de jury met een stortvloed van tranen’ en om ‘kleine kinderen, en ook vrienden en verwanten, naar het gerechtshof te halen om zoveel mogelijk sympathie te winnen’.$) Je kunt met een vals beroep op gevoelens het volk van Athene verleiden, maar Sokrates bekritiseert er deze methoden niet minder scherp en onophoudelijk om. Ook heeft hij het gemunt op diegenen die deze vorm van bedrog verdedigen, toepassen en leren aan anderen”) Om te beginnen bekritiseert Sokrates technieken die niet gepaard gaan met spraak, zoals tranen of kleding. Zulke trucs horen niet thuis in het onderzoek naar de juistheid