Ontregeling en vermoeden

Ontregeling en vermoeden In een wereld waarin iedere absolute zekerheid ontbreekt, lijkt de zoektocht naar houvast op het springen van de ene ijsschots naar de andere. De reactie op deze menselijke situatie kan spreken uit de notie ironie die ondermijnt wat als zekerheid gepresenteerd wordt en juist daardoor nieuwe perspectieven mogelijk maakt. Deze eigenschap van de ironie kan optimaal ingezet worden in de literatuur, die op zichzelf al relativering inhoudt vanwege haar eigenschap andere werelden te verbeelden. Iedere roman presenteert immers een eigen wereld die de reële wereld in een ander licht plaatst. Interpreteren van al die diverse werelden in woorden is allereerst gericht op de tekst en zijn context. Daarbij past het de lezer zijn onvermijdelijke subjectiviteit onder ogen te zien en zich bij het leesproces niet te laten afleiden door zijn eigen oordelen en vooroordelen. Vanuit deze invalshoek worden, na een uiteenzetting van het gehanteerde ironiebegrip en van de benutte theorie, drie cruciale romans uit de Nederlandse literatuur geïnterpreteerd. In Max Havelaar van Multatuli wordt de ironie gebruikt om bepaalde personages en situaties te ondergraven. Bint van Bordewijk confronteert via de ironie de lezer met het probleem of uit de tekst al dan niet de wenselijkheid van strenge tucht spreekt. Mystiek lichaam van Kellendonk brengt de ironie met haar kritische relativering in het hart van de thematiek. Bij dit alles geldt dat de ironie als zodanig weliswaar relativeert, maar niet bagatelliseert. Kees de Graaf heeft Nederlandse taal en letterkunde gestudeerd aan de RU Leiden en is in 2018 gepromoveerd aan de KU Leuven met de studie Ontregeling en vermoeden, Ironie en de moderne Nederlandse roman, waarop dit boek gebaseerd is. Behalve artikelen over ironie heeft hij ook geschreven over Vestdijk, Debussy, Musil en Rorty.