Er was ook liefde in het getto

“Maar dat is niet de hele waarheid – er waren mensen, zelfs daar, die hun momenten van vreugde en blijdschap hadden. Is dat niet prachtig? In die onmenselijke omstandigheden hebben de mensen geweldige dingen ervaren. Natuurlijk hangt het af van het individu. In die periode waren de mensen erg nauw met elkaar, de eenzaamheid was ondragelijk. De mens wordt graag bedolven onder liefde; we kunnen niet zonder. En juist dat wordt duidelijk in extreme omstandigheden.” – Marek Edelman, Warschau 2009, boekpresentatie Er was ook liefde in het getto Er was ook liefde in het getto is de neerslag van het levensverhaal van Marek Edelman, de legendarische leider van de Opstand in het getto van Warschau. Het verhaal is in nauwe samenwerking met Paula Sawicka tot stand gekomen; zij luisterde naar de verslagen van de auteur en schreef deze uit.Het boek bevat een gedetailleerde beschrijving van de jeugd van Marek Edelman en de vooroorlogse periode waarin hij in de Joodse arbeidersbeweging, de Bund, actief was. Ook beschrijft het boek het getto-ziekenhuis, de verzetsbeweging en de Opstand in het getto van Warschau van 1943, en de Opstand van Warschau in Augustus 1944. Edelman toont in heldere bewoordingen dat er ook liefde was in het getto. Hij vertelt niet alleen over de verschrikkelijke gebeurtenissen, maar ook over de soms hartverwarmende momenten in het getto.Marek Edelman (1922 - 2009) kwam op jonge leeftijd met zijn Joodse familie naar Warschau, zijn vader overleed daar kort na hun reis. Zijn moeder stierf toen Edelman dertien jaar was. Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in 1939 moest Edelman gedwongen verhuizen naar het getto. De leider van de opstand, Mordechai Anielewicz (commandant van de ZOB), en zijn medestrijders pleegden op 8 mei zelfmoord in een van de laatste bunkers (op het adres Mila 18). Dit om de Duitse gevangenneming te ontlopen. Edelman nam de leiding van de verzetsbeweging over en slaagde er twee dagen later in om via de riolen uit het getto te ontsnappen, samen met een handjevol andere strijders. Hij dook onder in de niet-Joodse wijk. In 1944 vocht hij mee in de Opstand van Warschau. Hij was de laatste commandant van het getto.Na de Tweede Wereldoorlog vestigde Marek Edelman zich in Lódz, waar hij afstudeerde aan de Medische Universiteit. Hij trouwde en kreeg twee kinderen. Edelman was een zeer bekend hartspecialist. Hij heeft eerder twee boeken geschreven over zijn oorlogservaringen, waaronder een met Hanna Krall. In 2007 werd hem door de Medische Universiteit van Lódz een eredoctoraat verleend.Fragment"Deda, zo heette de dochter van mevrouw Tenenbaum. Ze kreeg dus een levensnummertje. Zo’n verlegen meisje bleef alleen achter. En plotseling werd ze verliefd op een jongen. Kennelijk had ze wat geld, want de jongen regelde een woning aan de Arische kant. Ze bloeide op in die liefde. Gedurende drie maanden leefde ze met die jongen zeer gelukkig in die woning aan de Arische kant. Alles aan haar ademde liefde. Iedereen die haar toen zag, zei dat ze straalde van geluk. Marysia, die haar bezocht, zei dat het de gelukkigste maanden van haar leven waren. De warmte die de jongen haar gaf, zorgde ervoor dat ze het getto vergat. Dat geluk duurde drie maanden. Daarna – misschien was hun geld op – werden zij en haar vriend verraden door de verhuurders."