De hygienisten

In de tweede helft van de negentiende eeuw heeft een groep geneeskundigen een centrale rol gespeeld bij de totstandkoming van de nationale en de stedelijke zorg voor de volksgezondheid. In De hygiënisten. Artsen, staat en volksgezondheid in Nederland 1840-1890 beschrijft de auteur gedetailleerd en overzichtelijk het ontstaan en de ontwikkeling van de hygiënische hervormingsbeweging. De geneeskundige hervorming richtte zich op de verbetering van de openbare hygiëne, de volksgezondheid en het milieu. Daarbij luidde het principe van de hygiënisten: geneeskundige hulp van gelijke kwaliteit voor iedereen.

De auteur plaatst de medische hervormingen zorgvuldig in het licht van de sociale veranderingen in Nederland na de cholera-epidemieën en de politieke omwenteling in 1848. In de tweede helft van de negentiende eeuw heeft de Nederlandse samenleving onder leiding van Thorbecke en de liberalen een definitieve staatkundige verandering ondergaan. Ook de geneeskundige veranderingen die toen tot stand zijn gebracht -de geneeskundige wetten van 1865, het Geneeskundig Staatstoezicht- zijn tot op heden van invloed op het denken over de volksgezondheid en het milieu.

Deze studie laat zien op welke wijze de hygiënisten de statistiek en de statistische onderzoeksmethoden toepasten om het verband tussen ziekte en sociale verschillen aan te tonen. En vooral ook hoe de geneeskundigen de wetenschappelijke resultaten gebruikten voor concrete adviezen voor de verbetering van de maatschappelijke gezondheidstoestand, zowel in de nationale als in de gemeentelijke politiek, originele 'health policy'.

De hygiënisten is in 1991 bekroond met de Erasmusprijs vanwege de stichting Praemium Erasmianum (Uit het juryrapport: "De wijze waarop de auteur het beeld schetst van de hygiënisten, een groep vooruitstrevende artsen die maatschappelijke problemen medisch benaderde en tegelijk medische praktijken op hun maatschappelijke effecten beoordeelde, is vernieuwend voor de medische geschiednis in Nederland. Tevens is onderzocht hoe artsen onder invloed van soms zeer acute problemen hun theorieën aanpasten en zelfs radicaal wijzigden. Hierdoor is deze studie tevens een belangrijke bijdrage aan de wetenschapsgeschiedenis.")

Eddy Houwaart (1954) is hoogleraar medische geschiedenis aan de Vrije Universiteit te Amsterdam.