De galgenberg van het graafschap Horn

Vanaf de middeleeuwen tot het einde van de achttiende eeuw was rechtspraak meestal een plaatselijke aangelegenheid. Iedere stad en veel dorpen beschikten over een eigen schepenbank, die de bevoegdheid had misdadigers te berechten en te laten straffen. Dat was ook het geval in het graafschap Horn, dat bestond uit de dorpen Beegden, Buggenum, Haelen, Heythuysen, Horn, Neer, Nunhem en Roggel – tegenwoordig gelegen in de gemeenten Leudal en Maasgouw – en de tegenwoordig Belgische dorpen Geistingen en Ophoven. Het graafschap Horn telde vijf schepenbanken. Zij regelden de overdracht van goederen (een taak die tegenwoordig door de notaris wordt verricht) en traden op bij geschillen tussen burgers (civiele rechtspraak) en bij lichte vergrijpen. Zwaardere strafrechtelijke zaken werden behandeld door het hoofdgerecht, dat tot omstreeks 1680 zetelde in Haelen en daarna in Horn. De scholtis of de drossaard – de hoogste ambtenaar in het graafschap – trad op als openbare aanklager namens de landsheer, de graaf van Horn (een titel die vanaf 1600 gevoerd werd door de prins-bisschop van Luik). De schepenen spraken het vonnis uit, dat kon bestaan uit een lijfstraf of verbanning uit het graafschap. Op zware vergrijpen zoals moord, diefstal, afpersing of tovenarij stond de doodstraf. Deze werd voltrokken op de 'plaetse van justitie', de galgenberg, die was gelegen aan de oude landweg tussen de dorpen Haelen en Horn. In de loop van de tijd moeten hier honderden mensen zijn geëxecuteerd. Ophanging was de gebruikelijke straf voor delicten als diefstal en moord. De lichamen van de terechtgestelden bleven aan de galg hangen, tot afschrikwekkend voorbeeld voor de passanten. Uiteindelijk werd het halfvergane lijk onder de galg begraven. Personen die schuldig werden bevonden aan tovenarij werden levend verbrand. Mocht de veroordeelde echter kort voor de terechtstelling tot inkeer komen, dan werd hij of zij door de beul gewurgd, waarna het lichaam alsnog werd verbrand. In de zestiende en zeventiende eeuw kwamen in grote delen van Europa grootschalige heksenvervolgingen voor, die aan tienduizenden slachtoffers, voor het overgrote merendeel vrouwen, het leven hebben gekost. Ook het graafschap Horn bleef daarvan niet gevrijwaard. In het jaar 1622 vond een ware heksenjacht plaats, die minstens twintig vrouwen en één man op de brandstapel deed belanden. In 1637 werden de laatste processen wegens 'toverij' in Horn gevoerd. In de jaren 1785 en 1786 werd een reeks van processen gevoerd tegen een aantal 'Bokkenrijders', afkomstig uit Ophoven en Geistingen. Zij zouden door middel van 'brandbrieven', waarin werd gedreigd dat het huis of de hoeve van de aangeschrevene in brand zou worden gestoken, geld van diverse burgers hebben afgeperst. Evenals bij de eerdere heksenprocessen werden bekentenissen afgedwongen door folteringen. Een gevolg daarvan was dat er vele namen van medeplichtigen werden genoemd, zodat er steeds meer aanhoudingen konden worden verricht. Meer dan tien beschuldigden eindigden aan de galg. Na de komst van de Fransen in 1796 werd het graafschap Horn geannexeerd en opgenomen in de Franse Republiek. De plaatselijke rechtbanken werden afgeschaft en de galgenberg verloor zijn functie. Galg en rad verdwenen, en de heuvel, die altijd onbegroeid was geweest, raakte bebost. In de twintigste eeuw werd hij geheel afgegraven. Op 24 september 2016 werd op de plaats van de voormalige galgenberg een gedenkteken onthuld.