De Commune van Rotterdam

DE COMMUNE VAN ROTTERDAM en het failliet van de vrije liefde Auteur: Puck van der Land Bericht uit een parallelle wereld. In 2016 kwam een fascinerend boek uit over de “Commune van Rotterdam” (CVR), waarin ontstaan, bloei en ondergang van deze commune uitvoering beschreven is. De auteur is Puck van der Land, de vrouw van de politieke ideoloog die vanuit de Kommunistische Eenheidspartij / marxistisch leninistisch (KENml) een groep mensen die in deze politieke en activistische groep bezig waren, zo ver kreeg om hun activiteiten vanuit een groep communes verder vorm te geven en uit te dragen. KENml was niet speciaal een Rotterdamse groep, maar een landelijke, die afgesplitst was van de CPN, en haar heil zocht in het Maoïstisch communisme. Een van de leidende gedachten van KENml was het collectivisme, dat inhield dat eigendom niet van een individu is, maar van een (de) groep. Of anders gezegd van iedereen. Dat strekt zich dan ook uit tot arbeid, organisaties, fabrieken, scholen, wonen, de zorg, opvoeding: de samenleving, of maatschappij. Noem het een communistisch utopisme. De politieke uitgangspunten werden in talloze bijeenkomsten, scholingen, conferenties verder ontwikkeld en ook uitgedragen in het blad Rode Tribune, dat in de jaren zeventig en tachtig bij veel (linkse) demonstraties verkocht (of weggegeven) werd. Daar kwam ik, als tijdgenoot en ‘demonstrant’, ze regelmatig tegen, maar had geen vermoeden wat zich achter dit blad afspeelde. De KENml-groep die in Rotterdam woonde paste tenslotte deze visie ook toe op privéleven, relaties, opvoeding en onderwijs en gaf die vorm in communevorm. Omdat relaties ook gezien werden als ‘privébezit’ werd tenslotte ook besloten dat vaste relaties en/of huwelijken hierbij niet pasten, en dat een vrij mens ook vrij zou moeten zijn in vriendschappen en (seksuele) relaties. Opvoeding werd eveneens gecollectiviseerd, en ouders en (mee-ouders, d.w.z. bewoners zonder kinderen) werden gewoon ingeroosterd, ook als zij soms niet in huis of in de directe omgeving woonden. Dat werd niet vanaf het begin zo vastgelegd, maar in de loop van een paar jaar uitgangspunt en beleid van de deelnemers in deze communevorm, die zo een twintig personen en kinderen omvatte, Puck van der Land beschrijft de ruim tien jaar van deze communegroep, waarin de theoretische en ideologische ontwikkeling al snel hand in hand ging met voortdurend wisselende relaties, geruzie, jaloezie en afgunst. Daarin speelde de ‘leider’ van dit initiatief een dominante rol, mede omdat hij verantwoordelijk werd gezien voor de politieke lijn en vrijgesteld werd van de gewone taken in de commune, zoals koken, opvoeding van de daar wonende kinderen en ook van een financiële plicht om in de kosten bij te dragen. Van de andere deelnemers werd dat wel verwacht en de meesten hadden dan ook wel werk, bv. in onderwijs, media, drukkerij en dergelijke en konden zo bijdragen in de kosten, zoals ook de aankoop van woon- en werkruimten die nodig waren. Hoewel de politieke actie van KENml vooral ook in de belangstelling stond van de BVD, is de commune eigenlijk alle jaren van haar bestaan maatschappelijk onzichtbaar gebleven. Zij manifesteerde zich nauwelijks in enig maatschappelijk debat, en ook enkele studiereizen naar China kregen geen aandacht. Overigens ook niet van de Chinese Communistische Partij. In het boek van Puck van der Land, waarin zijzelf en alle anderen niet onder hun echte namen voorkomen, ontwikkelt zich een groep van volgers tegenover enkele iets kritischer deelnemers zoals zij zichzelf ook wel ziet. Het wordt geleidelijk aan duidelijk, dat Casper (de opgevoerde naam van de leider, die in het echte leven Kees de Boer heet) veel -vrouwelijke|- deelnemers zo ideologisch bewerkt, dat zij een kortere of langere tijd een relatie met hem aangaan, al dan niet gelijktijdig met anderen. Ook beïnvloeding, uitoefenen van macht is aan de orde, en onder die druk haakten regelmatig ook mensen af, waarvoor er dan wel weer anderen bij komen. De commune ontploft tenslotte rond 1987, als er aangifte wordt gedaan tegen Casper en zijn vriendin wegens ontucht. Het hele justitiële apparaat komt daarvoor in actie, en iedereen wordt gearresteerd en verhoord, inclusief alle kinderen. Zonder bijstand van advocaat wordt verhoord, en de kinderen ook apart zonder enige hulp, bijvoorbeeld van een ouder of maatschappelijk werker. Tegelijk wordt overal huiszoeking gedaan, videobanden in beslag genomen, fotoalbums, dagboeken en het hele archief. De telefoon blijkt ook al maanden te worden afgetapt. Afgezien van de twee hoofdverdachten komen alle anderen vrij snel weer vrij en schakelen een advocaat in, die hun zaak gaat behartigen. Het communeleven staat volledig op zijn kop, de kinderen, en volwassenen, zijn aangeslagen, en de politiek-ideologische ontwikkeling komt tot een einde. Na drie jaar procederen wordt vervolging gestaakt tegen allen, behalve die van de twee hoofdverdachten, waarvan tenslotte de zaak wordt geseponeerd. En dat betekent niet, dat ze vrijgesproken worden, maar er is gewoon niet genoeg bewijs voor verdere vervolging. Daarop wordt de commune eind 1989 ontmanteld, de gemeenschappelijkheid was volledig verdwenen, en de deelnemers vertrekken allen naar andere woonruimtes, meestal ontdaan van hun eerdere vrienden en relaties. De meeste kinderen gingen met hun moeders mee. In het boek wordt tenslotte wel onthuld, waar die aanklacht vandaan is gekomen. Die kwam namelijk van drie eerdere deelnemers, vriendinnen/vrouwen van Casper, die uit de commune waren vertrokken met de nodige onvrede en die op heftige wijze en vol rancune wraak namen, wat tot een versnelde ondergang van de Commune van Rotterdam heeft geleid. Het is natuurlijk de vraag of het hier ontwikkelde communeleven een goede, evenwichtige en gezonde basis voor groei en ontwikkeling, van met name de kinderen heeft geboden, maar daarover wordt in dit boek niets gezegd. Wel en wee van de volwassenen komt overigens ruim aan bod, althans ten tijde van de commune zelf. Ook mist het boek een analyse van de leiderschapsrol en de invloed van Casper, en in hoeverre deze ook voor anderen, de volwassenen schadelijk is geweest. Opvallend vind ik ook de verbijsterende volgzaamheid van bijna alle mensen, een gedrag dat in sektes, maar dus ook in sommige politieke groepen, bijna een vereiste blijkt te zijn. Het boek biedt een anatomische les over de ontwikkeling, zeg maar transformatie, van een politieke actiegroep naar een groep sektarische communes. In de sektematrix zou dit experiment wel erg hoog scoren, op de dimensie van autoritair leiderschap en volgelingschap versus democratische en gelijkwaardige inspraak en besluitvorming. De leider heeft gezag maar ook macht en invloed, die hij vooral ten gunste van zichzelf inzet, bijvoorbeeld voor seksuele relaties met zo een beetje alle vrouwen die in de groep communes hebben deelgenomen. (In enkele latere krantenartikelen wordt de Commune van Rotterdam dan ook wel eens de seks-sekte van Kees de Boer genoemd.) Op de dimensie leer en ideologie scoort de CVR eveneens hoog, omdat deze hoofdzakelijk door de leider werd ontwikkeld en ingebracht en hij veel invloed/druk uitoefende om iedereen zijn kant op te krijgen. Een derde dimensie betreft normen en waarden en financiële positie, die hoofdzakelijk vanuit het autoritair leiderschap werden ontwikkeld en ‘aangenomen’. Onderdeel daarvan was ook invoering van de ‘vrije relaties waardoor alle deelnemers hun huwelijken ontbonden en relaties en alle relatievormen onderwerp van gesprek werden, waarover beleid werd ontwikkeld en besluiten genomen. Een vierde dimensie betreft het deelnemerschap: kon iedereen vrij deelnemen, of was er een keuze systeem, waarin deelnemers eerst als het ware werden geballoteerd. Het laatste was het beval, waarbij de leider het meestal voor het zeggen had. Een vijfde dimensie betreft de invloed van de deelnemers op beleid en doelstelling, organisatie, functies en taakverdeling Ook in deze dimensie is de CVR volledig het spoor bijster geraakt, wie het soms niet eens was met wat dan ook kon er in de collectieve vergaderingen van langs krijgen, of zelfs straf. Dit overkwam ook de auteur, die het ergens niets mee eens was en in opdracht van Casper/Kees door een van de andere (mannelijke) deelnemers in een bezemkast werd opgesloten, om daar maar eens na te denken. In het boek ontbreekt deze analytische reflectie volledig hoewel het er op lijkt dat de auteur het mede geschreven heeft ten behoeve van haar persoonlijke verwerking van die periode. Ook als dat het geval is, dan ontbreekt toch nog ieder spoor van inzicht, en kun je als lezer denken, dat zij -en met haar waarschijnlijk ook veel andere deelnemers- lijden aan een post-sekte syndroom, hoe pijnlijk is dat. Het is dus wel een relaas van een ingrijpende levensperiode, maar wat Puck daarvan (niet) geleerd heeft wordt ons niet verteld, dat moeten we dan dus maar zelf bedenken. Tot slot valt mij op, dat de Commune van Rotterdam als het ware onder een glazen stolp lijkt te hebben bestaan omdat nergens uit blijkt, dat zij aan enige andere maatschappelijke en/of persoonlijke ontwikkeling hebben deelgenomen. Hierin wijkt dit initiatief fundamenteel af van bijvoorbeeld de Kommune 1, in Berlijn, die in hun commune ook relaties collectiviseerden, maar daarnaast buiten-parlementaire actie voerde, optrad, kunst maakte en waaruit na 1969 ten dele ook de RAF voortkwam. In Nederland laat een andere groep, namelijk de Tai ChI (Tai Do) groep in Amsterdam een vergelijkbare geschiedenis, met arrestatie van allen na aangifte van ouders en grootouders, dat zij geen contact (meer ) konden krijgen met hun kinderen. Ook die zaak werd na twee jaar procederen rond 1977 niet doorgezet. . Met recht zou ik zeggen, dat dit boek een bericht is uit een parallelle wereld, al was het maar omdat er tot dit boek nauwelijks iets over bekend was. Toelichting en nog een opmerking KENml was een politieke, communistische beweging, in de zeventiger en tachtiger jaren, die je wel bij allerlei demonstraties kon tegenkomen, waar zij het blad Rode Tribune aan de man trachten te brengen. Nu, vele jaren later, zou je die groepering wel extreem links kunnen noemen nog linkser dan de Maoïstische Rode Jeugd, die ook op China was georiënteerd. Ten tijde van het instorten van de CPN kwam deze beweging in actie, met een soort neo-communistische ideologie, die collectivisering van werk en leven voorstond. Een schijnbaar logisch gevolg werd een initiatief, om het idee van collectiviteit van bezit en arbeidsmiddelen ook op relaties, opvoeding van kinderen en gezamenlijk wonen te gaan toepassen. Hieruit ontstond de ‘Commune van Rotterdam’, gericht op het scheppen van een betere wereld, met vrede, rechtvaardigheid en welvaart voor iedereen. Politieke actie en utopisch denken hand in hand. Het boek van Puck van der Land beschrijft nauwgezet de opkomst, bloei en ondergang van dit initiatief, dat in een periode van iets meer dan tien jaar heeft bestaan in de vorm van een aantal communes die vanuit de politieke ideologie van de KENml werden opgericht en waarin actieve (kern)leden participeerden. Deze communes omvatten huizen voor collectief wonen, een eethuis, een woonhuis voor de gezamenlijke opvoeding van kinderen in twee leeftijdsgroepen, en een uitgeverij voor het blad dat de ideeën van KENml wereldkundig moest maken. De auteur heeft ongeveer 15 jaar aan dit boek gewerkt, maar dat heeft niet verhinderd dat het ook nog vol staat met spelling- en grammaticafouten. Interessant artikel in de Groene in 1991. https://www.groene.nl/artikel/de-hormonale-kant-van-politiek-extremisme Eckart, juli 2024