Het onzekere voor het zekere

Meestal wordt als vanzelfsprekend aangenomen dat in goede loopbaangesprekken alles draait om cognitieve reflectie. In de gesprekken die in het onderwijs met leerlingen worden gevoerd, is van een dergelijke reflectie meestal geen sprake. Studenten en loopbaanbegeleiders zijn veelal gefocust op ‘reflectie doen’ en niet op ‘reflectief zijn’. Reflectief zijn is het vermogen om open te staan voor nieuwe inzichten en ervaringen. Dit betekent eerst en vooral stil staan bij concrete ervaringen die ons raken en ruimte maken voor de ideeën en intuïties die daaruit kunnen groeien. Studenten noch loopbaanbegeleiders hebben de ervaring dat ze reflectie stoelen op – in de woorden van Norman E. Amundson – “embeddedness in being”.

Paradoxaal genoeg zijn het vaak onzeker makende gebeurtenissen in het leven, zogenoemde grenservaringen, die ons kunnen verleiden tot openheid en receptiviteit. Grenservaringen maken ons kwetsbaar. Het is een natuurlijke reactie om deze kwetsbaarheid zowel voor onszelf als voor anderen te verbergen, maar het is ook een potentiële bron van kracht. Kwetsbaarheid wordt kracht wanneer men de moed heeft om niet meteen te vluchten voor de onzekerheid dan wel ze te overschreeuwen. Deze moed wordt ontwikkeld in een dialoog met begeleiders die de negatieve gevoelens durven te accepteren die onzekerheid veroorzaakt, en die nieuwe en creatieve manieren kunnen aanbieden om de kwetsbaarheid te laten uitgroeien tot een nieuw inzicht, tot inspiratie en tot daadkracht.

Om te zorgen dat reflectie niet slechts een activiteit is die met wilskracht moet worden uitgevoerd, is het belangrijk om ruimte en tijd te scheppen voor een meer contemplatieve vorm van reflectie. Daarvoor is openheid en receptiviteit nodig, zowel aan de kant van de leerling als aan de kant van de begeleider of coach. Er moet letterlijk en op een intentionele manier tijd en ruimte zijn voor angst en pijn en het ‘nog niet weten’.