Lichaam en geest

In onze huidige tijd heerst nog altijd de opvatting dat mensen zowel een lichaam hebben als een geest. Deze zienswijze, de dualistische benadering van lichaam en geest die dikwijls wordt toegeschreven aan de invloed van Descartes (1596-1650), is van meet af voorwerp van kritiek geweest. In de laatste decennia is deze kritiek in een stroomversnelling gekomen onder invloed van de neurowetenschappen en het moderne hersenonderzoek. Hoe kunnen we ons een andere benadering eigen maken waarin lichaam en geest als eenheid worden beschouwd? In deze bundel wordt het probleem van de relatie van lichaam en geest aan de orde gesteld vanuit de filosofie en de psychologie, de neurofilosofie en de bewegingswetenschappen, de taal- en literatuurwetenschap en de kunst. We gaan hierbij uit van de gedachte dat alleen een multidisciplinaire benadering een bevredigend beeld kan geven van de recente ontwikkelingen en de actuele stand van zaken op het gebied van onderzoek. ‘In het eerste deel “Filosofie en psychologie” wordt aandacht besteed aan het werk van Spinoza en Maurice Merleau-Ponty. De excursie van Jeroen bartels in het werk van eerstgenoemde leidt tot een constructieve, maar kritische verheldering van Damasio’s standpunten. (...) Ronald Hünneman exploreert op een sprankelende en vlotte wijze het verband tussen taalspelen (Wittgenstein) en breinactiviteit. Douwe Draaisma evoceert een mooi en bondig essay over het geheugen. (...) Een originele afsluiter is het artikel van Mariëtta Jansen. Zij laat een kunstenar zélf aan het woord. Martin Tising, kunstenaar uit Groningen, doet enkele rake uitspraken over het huidige lichaam-geestdebat. De verschillende bijdragen in deze bundel leiden niet tot een versplintering van het geheel. Tevens beseft de lezer dat dit onuitputtelijke thema én debat waarschijnlijk zolang zal duren als de mens zal blijven bestaan.’ M. Calmeyn, Tijdschrift voor psychiatrie, 2008/7 Inhoud Voorwoord 7 Inleiding 9 Filosofie en psychologie 11 Jeroen Bartels Grensverkeer tussen filosofie en neurowetenschappen 12 Spinoza, Damasio en Jaquet Charles Wildevuur Neurobiologisch commentaar bij de Ethica van Spinoza 34 Nico Leenders Descartes, Spinoza, Damasio, Bartels, Wildevuur: de geest op zijn plaats gezet 42 Hans Ettema Het lichaam-subject en het sprekende lichaam bij Maurice Merleau-Ponty 45 Ronald Hünneman De vrije wil binnenstebuiten 64 Douwe Draaisma Het geschenk van Mnemosyne 83 Neurofilosofie en bewegingswetenschappen 91 Johan den Boer Neurofilosofische overwegingen over hersenen en geest Belichaamde mentale processen 92 Theo Mulder Bewegen in gedachten 99 Bert Otten Het verborgen weten 107 De mens kent eigen lichaam en hulpstukken in beweging, maar hoe? Literatuur- en cultuurwetenschap 117 Joost van Baak Lichamelijkheid en cognitie in de literatuur: Ivan Boenin 118 Barend van Heusden en Charles Wildevuur Hoe maken onze hersenen cultuur? 133 Liesbeth Korthals Altes 'Embodied mind' en betekend lichaam 142 Het groteske en andere verontrustende betekenisprocessen in het literaire werk van Michel Tournier Uit de kunst 155 Charles Wildevuur Neurovisie op kunst 156 Lex Cools Wat gebeurt er in je brein, wanneer je iets prachtig vindt? 173 Mariëtta Jansen Martin Tissing: "Ik schilder de natuur die in mijn hoofd zit" 182 Over de auteurs 191