Kroniek der jodenvervolging

Voor veel jonge mensen, misschien wel voor de hele naoorlogse generatie, is de jodenvervolging van '40-'45 in ons land iets barbaars waar we allemaal van weten, waarvan de gruweldaden sommigen van ons zelfs wakker houden, maar ook iets dat een beetje irreëel is: heel moeilijk in de continuïteit van de werkelijkheid in te passen. Want hoe was het in 's hemelsnaam mogelijk, zo vragen wij ons af, dat in ons land mensen zo met zich hebben laten doen... en dat veel van hun medemensen daarbij zo lijdzaam hebben toegezien? Abel J. Herzbergs Kroniek der Jodenvervolging, 194o-1945 geeft hierop antwoord, geeft in ieder geval een helderder inzicht in de onafwendbare loop der gebeurtenissen, dan menig ander, lijviger boek over dit onderwerp. Met bewonderenswaardig inzicht in de denkwereld van het nationaal-socialisme geeft hij zijn zienswijze over de theoretische gronden van de jodenvervolging onder Hitler. Hij beschrijft - zich tot grote lijnen beperkend, maar ons steeds met kleine verhalende voorbeelden bij de werkelijkheid betrekkend - hoe zich langzaam, stap voor stap, het net van de vernedering, de ontrechting, de ontmenselijking rond de joden sloot. Alsof iedereen, ook zij zelf, langzaam tot de overtuiging moest worden gebracht dat deportatie onvermijdelijk was. Zo is dit eerste gedeelte van de 'Kroniek' misschien nog wurgender en benauwender dan het daaropvolgende met de verbijsterende gegevens over de 'Endlosung' zelf. Herzberg geeft de feiten, beschrijft de kampen zoals alleen iemand dat kan die er zelf geweest is en er geleden heeft - maar hij onthoudt zich van uitweidingen over de gruweldaden, want 'gewelddadigheid en sadisme zijn besmettelijk'. De 'Kroniek' is in 195o geschreven. Het is bijna onvoorstelbaar dat iemand die maar net vijf jaar daarvoor uit Bergen-Belsen was teruggekeerd met zoveel terughoudendheid, met zoveel afstand, en zo helder doordacht de geschiedkundige aardverschuiving heeft kunnen beschrijven waaronder hij en de zijnen bedolven zijn. Een werk als dit zal niet meer geschreven kunnen worden. De woede, de verontwaardiging, de gekwetstheid en gekweldheid van de betrokkenen zijn niet weggesleten, het tegendeel is eerder waar, en de moeheid er nog langer tegen te vechten is te groot geworden. Tegen Ischa Meijer zei dr. L. de Jong: 'Met name Abel Herzbergs Kroniek der Jodenvervolging is een subliem werk, in sommige opzichten beter dan dat van Presser; alleen niet zo uitgebreid en gedetailleerd.'