Het Verval van de hemelinge / De zee van de vruchtbaarheid / 4

Met de roman Het verval van de hemelinge wordt de tetralogie De zee van de vruchtbaarheid van Yukio Mishima (1925-1970) afgesloten. Deze vierdelige romancyclus is Mishima’s hoofdwerk en kan zelfs zijn literaire testament genoemd worden: het manuscript van het laatste deel werd door de auteur op de dag van zijn legendarische seppuku ingeleverd. Het eerste deel speelt in het begin van de twintigste eeuw, het laatste deel eindigt in 1975, zodat deze tetralogie tevens een grootse spiegel van het moderne Japan vormt. Honda, die de lezer zich uit Lentesneeuw herinnert als jeugdvriend van de gepassioneerde Kiyoaki, uit Losgebroken paarden als advocaat van de ultranationalistisch gezinde student Isao, en uit De Tempel van de Dageraad als de man die zich, na de ontmoeting met het prinsesje Ying Chan, in neerwaartse lijn ontwikkelt van ziener tot ordinair voyeur, is in Het verval van de hemelinge een bejaard man. Door een toeval ontmoet hij de zestienjarige Toru Yasunaga, die hij adopteert als zijn zoon omdat hij hem ziet als de reïncarnatie van Kiyoaki, Isao en Ying Chan. Maar het verval, dat zich in de eerdere delen al aankondigde, zet zich genadeloos voort. De scheiding tussen het ik en de objectieve wereld blijkt onoverbrugbaar, het kwaad in de mens te sterk en tegelijkertijd niet sterk genoeg. Het waarnemen van de realiteit – in deze roman is de zee een belangrijk symbool van het onvergankelijke – als middel om in het bestaan door te dringen en de scheiding tussen object en subject op te heffen, krijgt een tragisch symbolisch slot als Toru geen reïncarnatie blijkt te zijn en na een zelfmoordpoging blind wordt. Toru trouwt tenslotte met een geestelijk gestoord meisje, Kinue, wier krankzinnigheid juist is veroorzaakt doordat ze de realiteit afwijst en naar haar eigen beeld omvormt. En ook Honda valt terug in zijn oude kwaal: voyeurisme, een andere wijze van zien. De roman eindigt met Honda’s tragisch besef dat zelfs zijn bestaan niet zeker is, dat alles illusie is. Het centrale thema in De zee van de vruchtbaarheid is ongetwijfeld de reïncarnatie. Daarmee zijn de vier romans en de vier verschillende hoofdpersonen van dit indrukwekkende vierluik op onnavolgbare wijze door Mishima met elkaar verbonden.