Schuld en boete voorbij

Toen de schrijver Helmut Heissenbüttel, die Améry in 1964 in het Goethe-Institut in Brussel ontmoette, hem vroeg iets voor de Süddeutsche Rundfunk te doen, luidde zijn antwoord: 'Weet u, ik kan voor u alleen maar iets schrijven over mijn ervaringen met Auschwitz en over mijn bestaan als "slachtoffer".' Jean Améry (1921-1978) is een pleitbezorger van de vrijheid en de menselijkheid. De essays in Schuld en boete voorbij maken de verwerking van het verleden mogelijk. De ervaring van het doorstane lijden wordt omgezet in leerstof voor het toekomstige leven. Améry heeft zijn essays geschreven onder de druk van ressentimenten, 'de emotionele bron van elke echte moraal, die altijd de moraal van de onderliggende is geweest'. En juist in zijn ressentimenten tegen de figuur van de overwinnaar voelde Améry de onmacht van de intellectueel het meest schrijnend. Als het echec voortdurend op de loer ligt, groeit de angst om te falen uit tot levensangst. Améry wist hoe ontoereikend woorden als onvrijheid en folter, onmacht en terreur, maar ook vrijheid en fatsoen, minzaamheid en solidariteit zijn. Bovenstaand boek wordt geleverd met het boek: Oefeningen in nergens bij horen - Over Jean Améry van Jeroen Brouwers. 'Een student van voor in de twintig, ronddwalend in nieuwe werelden van filosofie, literatuur en kunsten, de dingen inslorpend als een spons - maar voordat hij inzichtelijkheid en rijpheid had bereikt, was de bloei van het Weense intellectuele en culturele leven verlept en verscheen de zwarte regenboog tegen de lichtloze hemel. De boot gemist. De historische gebeurtenissen hebben Améry een wrede loer gedraaid.' Dit melancholieke beeld van de jonge humanist Jean Améry schetst Jeroen Brouwers in het begin van zijn essay. Hij volgt hem daarna op zijn weg door het interbellum en gedurende de ballingschap in België en het verblijf in Auschwitz, waar Améry Primo Levi ontmoet. Aan de hand van de gebeurtenissen in het leven van Jean Améry en het gedachtegoed in zijn oeuvre, ontleedt Jeroen Brouwers de schrijver-filosoof. Hij leidt de lezer naar het onvermijdelijke einde van Améry: zelfmoord.