Leedvermaak . Rijgdraad

INLEIDING de auteur is een medium van het bestaan.Vaclav Havel. Bijna iedereen in de stukken is door de oorlog beroerd. De zichtbaren en de onzichtbaren. Lea's onderduikmoeder, Riet, die in 1945 tegelijk haar man papa Beer en hun pleegkind Liesje (Lea) verliest. Papa Beer vertrekt naar Canada als Lea teruggaat naar haar ouders, Ada en Simon. En Zwart, die zijn joodse vrouw en zoon verloren heeft, trouwt met Duifje om een moeder te hebben voor zijn andere zoon, Nico. Zwart, Duifje, Riet zijn ook oorlogsslachtoffers. Ze blijven onhandig gefascineerd door joden. Riet zit in het koor van de synagoge en zingt psalmen, terwijl Duifje erover denkt een cursus creatief schrijven te volgen. Ze zitten er maar mee. Noenije onhandigheid ook antisemitisme? Het bevrijdende van Leedvermaak en Rijgdraad is dat ze ook gewoon over joden gaan. Goede en slechte, sympathieke en antipathieke, en orthodoxe. Al deze joden zijn overlevenden, of kinderen van overlevenden. Hoe kan het anders? Want zo is dat nu eenmaal met Europese joden. Als ze het niet overleefd hadden, waren ze er niet meer. De enige die helemaal nergens mee te maken heeft, wiens leven niet door joden is aangeraakt, is de loodgieter. Maar hij heeft zo zijn eigen pijn, waar de oorlog niet in voorkomt. Hij wordt opgenomen in het familieverband, krijgt een sleutel en is er vijftien jaar na zijn eerste opkomst (in het begin van Rijgdraad) nog steeds. De onvergelijkbaarheid van pijn was een van de thema's van Rijgdraad.