De Nederlandse Darwin

In 1907 kreeg koningin Wilhelmina van de biologieleraar Bernelot Moens het verzoek om zijn onderzoek te subsidiëren. Hij wilde Darwins evolutietheorie bewijzen door in Afrika mensen met apen te kruisen. De koningin, waarschijnlijk niet geheel van de details op de hoogte, ging op het verzoek in. Maar toen die in de pers bekend werden, ontstond er zo veel tegenstand dat het experiment er niet van kwam. Moens, overtuigd van zijn gelijk, liet zich echter niet zomaar tegenhouden. Nadat zijn spraakmakende experiment in Nederland was afgewezen, vertrok Moens naar de Verenigde Staten. Daar wist hij opnieuw opzien te baren door zich ronduit tegen het heersende racisme te keren. Hij voorspelde de ondergang van de blanke beschaving als daar niet op korte termijn verandering in werd gebracht. Dit zette de FBI op zijn spoor. Na een zeer geruchtmakend proces werd hij het land uitgezet, waarna hij in Frankrijk naam maakte als de Nederlandse Darwin. Daar pleitte hij voor het systematisch bevorderen van raciale kruisingen, om op die manier de wereldvrede tot stand te brengen. Dit is nog maar een greep uit het bizarre leven van Bernelot Moens (1875-1938) waarover historicus Piet de Rooy met smaak vertelt. Maar hij doet meer. Hij laat zien hoe er in die tijd hartstochtelijk gedebatteerd werd over het onderscheid tussen apen en mensen - en daarmee over de identiteit van de mens; hoe dit debat vervlochten raakte met de opkomst van een wetenschappelijk racisme en hoe ongemakkelijk het soms is om wetenschappelijke vooruitgang te beoordelen.