Thorbecke een filosoof in de politiek

Johan Rudolf Thorbecke (1798-1872) wordt algemeen gezien als de grootste staatsman die Nederland heeft voortgebracht: de grondlegger van het moderne Nederlandse staatsbestel. Er is ongelooflijk veel over hem geschreven, maar de laatste biografie van Thorbecke dateert uit de jaren twintig van de twintigste eeuw. De verschijning van dit boek is dan ook een bijzondere gebeurtenis. Op basis van nieuw archiefmateriaal en de recentelijk voltooide uitgave van Thorbeckes briefwisseling laat Drentje zien dat de beroemde hervormer van 1848 in zijn hart een filosoof was. Thorbeckes studiereis door Duitsland (1820-1824) bracht hem in contact met het idealistische denken van Hegel, Fichte en Schelling, wat hem echter vervreemdde van de Nederlandse cultuur. Een van de saillante details in Drentjes boek is dat de door het spinozisme beïnvloede Thorbecke niet ver verwijderd was van het atheïsme van zijn aartsvijand Multatuli ? met wie hij trouwens ook een onmiskenbare rechtlijnigheid en een onoplosbare haat-liefdeverhouding met Nederland deelde. De botsing tussen de 'Europeaan' Thorbecke en de Nederlandse introverte culturele en politieke elite van zijn dagen zorgde voor een dialectische spanning, die uiteindelijk haar ontlading vond in de hervorming van 1848. Dat neemt niet weg dat de meermalen met de dood bedreigde staatsman zich pas op latere leeftijd enigszins thuis begon te voelen in Nederland. Hij moest tot het eind toe weinig hebben van de aanpassingsbereidheid die de Nederlandse politiek in het algemeen, en de liberale beweging in het bijzonder kenmerkte. Thorbecke was niet alleen een liberaal denker, maar vooral ook een praktiserend politicus. Deze intellectuele biografie is dan ook een fascinerende beschrijving van een groot man die zowel denker als doener was.