Nederlandse keramiek- en glasmerken, 1880-1940

VOORWOORD BIJ DE VIJFDE DRUK De eerste druk van dit handboekje verscheen in 1980 toen de belangstelling voor de Nederlandse keramiek- en glasproduktie uit de jaren 1880-1940 in snelle opkomst was. Deze hing samen niet een algemene interesse voor de maatschappelijke en culturele veranderingen rond de eeuwwisseling en tijdens het interbellum. Welvaart en welstand leidden toen tol betere woningen en een behaaglijker inrichting voor een steeds groeiend deel van de bevolking. Er ontstond een grote markt voor gebruiks- en siervoorwerpen, waarin aardewerk en glas een belangrijk aandeel hadden. Rond 1900 ontstonden er produkten, die tot de Nieuwe Kunst gerekend worden en die, afhankelijk van de strenge of soepel aandoende vormgeving en versiering, ook met de termen. jugendstil of Art Nouveau worden aangeduid. Het was een tijd waarin de architecten graag naar een Gesamtkunstwerk streefden, waarvan zij alles vanaf nok tot theelepeltje zelf ontworpen hadden. Tijdens en na de Eerste Wereldoorlog ontstond in Nederland een hoogst individueel Expressionisme, dat we met de term Amsterdamse School aanduiden. Wat hierop in de jaren '20 en '30 volgde en hieruit voor kwam is alweer een kwart eeuw bekend als Art Déco. Hiernaast ontstond het Nieuw-Zakelijke, dat in de toegepaste kunsten tot uiting kwam in een sobere zuiverheid. Deze markante stromingen begonnen zich als complex af te tekenen in de jaren 1880. De Porcelyne Fles ging van klassiek Delfts blauw over naar werk dat in tekening en kleur verrassend anders was. In dezelfde tijd werd de Haagsche Plateelfabriek Rozenburg opgericht die, het naar vorm en versiering ongewone werk van Colenbrander, op de markt bracht. Deze koplopers werden spoedig gevolgd door pottenbakkers en doorgaans kleine bedrijven die vrijwel allen met eigen uitgangspunten kwamen. Wat zij gemeen hadden was het verlangen om voorwerpen voor een andere en betere samenleving te maken. Het ging hierbij niet alleen om het sierende element, maar vooral om het verbeteren van het gebruiksartikel. In de glasindustrie begon dit streven pas kort voor 1920. De twee Wereldoorlogen en hun gevolgen hadden op produktie en verkoop van keramiek en glas een veranderende en soms beknottende invloed. Ook de beruchte economische crisis van 1929 werkte in deze sectoren door en was de ondergang van veel bedrijven. Het gevolg van dit alles is een relatief grote samenhang in de hier aan de orde zijnde zestig jaren. Opvallend is ook, dat na de Tweede Wereldoorlog, dus na 1945, veel uitgezette richtlijnen weer opgevat werden om tot voltooiing gebracht te worden. Dit leidde tot een praktische uitbreiding van dit boekje: de begrenzing van 1940 is ten gerieve van de gebruikers in een aantal gevallen overschreden, dit werd nodig geacht voor fabrieken en kunstenaars, die na dit jaar hun werk voortzetten zonder plotselinge breuk. Dit geldt o.a. voor Leerdam en De Porcelyne Fles. Enige kort na 1940 opgelichte bedrijven, b.v. Fris en St. Maarten Porcelein kwamen door een verwant karakter eveneens voor vermeldinging in aanmerking